استان گیلان با مساحت 14044 کیلومتر مربع مساحت در 36درجه و 33 دقیقه تا 38 درجه و 27دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 32 دقیقه تا 50 درجه و 36 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار قرار گرفته است. رشته کوه‌های البرز با ارتفاع متوسط 300متر از سمت غرب و جنوب آن را احاطه نموده است و تنها راه دسترسی آن به فلات ایران دره منجیل می‌باشد. استان گیلان بالغ بر 14044 کلیومتر مربع مساحت دارد. این استان از شمال به  دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌گردد. بر مبنای آخرین تقسیمات کشوری دارای  16 شهرستان،52 شهر، 43 بخش، 109 دهستان و2583 آبادی دارای سکنه و 332 آبادی خالی از سکنه می‌باشد.

شهرستان‌هاي استان عبارتند از:

آستاراـ آستانه‌اشرفيه ـ املش‌ـ بندرانزلي‌ـ تالش‌ـ رشت‌ـ رضوانشهرـ رودبا‌رـ رودسرـ سياهكل‌ـ شفت‌ـ صومعه‌سرا ـ فومن ـ لاهيجان- لنگرود و ماسال.

مشخصات عمومی شهرستان ها بر اساس تقسیمات کشوری و تعداد بخش‌ها، دهستان‌ها و آبادی‌ها به تفکیک شهرستان:

شهرهای اسان گیلان

ارتفاعات:

ارتفاعات استان را مي‌توان به دو گروه عمده و اساسي تقسيم نمود:

گروه اول: بخشي از ارتفاعات سلسله جبال البرز بوده كه با قرار گرفتن در جنوب استان گيلان اين منطقه را از فلات مركزي ايران جدا ساخته است. شهرستان‌هاي بندرانزلي، صومعه‌سرا، رشت، آستانه‌اشرفيه و لنگرود در شمال اين بخش از ارتفاعات استان قرار گرفته و از ارتفاع كمي برخوردارند.

گروه دوم: در امتداد شهرستان تالش واقع شده‌اند و به كوه‌هاي تالش معروف بوده و گيلان را از استان اردبيل جدا مي‌سازد.

شهرستان‌هاي واقع در اين قسمت استان   (آستارا و تالش) عمدتاً كوهستاني بوده و تنها نوار باريكي از آن‌ها كه در جوار دريا قرار دارند، تقريباً مسطح است.

لازم به ذکر است ديگر شهرستان‌هاي استان(فومن، رودبار، لاهيجان و رودسر) نيز عمدتاً در مناطق كوهستاني قرار دارند. بخش شمالي شهرستان رشت در ارتفاع كم‌تري از سطح درياي آزاد واقع شده و در پاره‌‌اي نقاط بصورت مرداب و باتلاق در آمده است. به طور كلي با حركت از شمال يعني از سمت دريا به سوي كوهپايه‌هاي جنوب استان بر ارتفاع از سطح درياي آزاد افزوده مي‌شود تا بالاخره در مناطق مرتفع جنوبي بوسيله سلسله جبال البرز مسدود مي‌گردد. تنها كانال ارتباطي استان با مناطق مركزي كشور از طريق دره منجيل بوده، كه از حيث شرايط اقليمي و جوي نيز عوارض خاص را در بر دارد. اين دره ارتفاع كمي از سطح دريا داشته و به همين سبب، عمده‌ترين محور ارتباطي استان(محور قزوين ـ رشت) نيز در همين دره احداث گرديده است.

برخي از مرتفع‌ترين قله‌هاي استان عبارتند از:

1- شاه معلم يا دو خواهران 3090 متر در شهرستان فومن.

2- چاكنه 2963 متر واقع در بخش رحيم‌آباد در شهرستان رودسر.

3-پشته‌كوه 2685 متر واقع در بخش مركزي شهرستان رودبار.

4-كوه ديگاه 2611 متر واقع در شهرستان رضوانشهر.

5- ارك‌سر2523 متر واقع در بخش چابكسر شهرستان رودسر .

6-كوه لرينه 2510 متر واقع در بخش عمارلو شهرستان رودبار.

7-كوه هفته‌خوني دالي 2471 متر واقع در بخش اسالم شهرستان تالش.

8-درفک 2705 متر در شهرستان سياهکل.

9- نقره‌داغ 3450 متر در شهرستان تالش.

10- تيلار 2620 متر در شهرستان تالش.

11- تروشوم 2635 متر در شهرستان فومن.

12- قندکله 2550 متر در شهرستان فومن.

سه رشته كوه گيلان را در بر گرفته‌اند كه عبارتند از:

1ـ كوه‌هاي تالش كه به موازات ساحل درياي خزر امتداد يافته و ميان اردبيل و درياي خزر واقع است.

2-كوه‌هاي طارم و خلخال كه رودخانه سفيدرود از ميان دره‌هاي باريك آن مي‌گذرد و آن را از دره‌هاي ديلمان جدا  مي‌سازد. اين رودخانه گيلان را به دو بخش تقسيم مي‌كند.

3-كوه‌هاي ديلمان كه دنباله رشته كوه البرز بوده و مرتفع‌ترين قله آن در گيلان، درفك است. از جنوب تا منجيل و از شرق تا مناطق ييلاقي تنكابن و ارتفاعات سه هزار پيش مي‌رود.

 وجودكوه‌هاي بلند و نزديكي آن‌ها به دريا، تبخير رودها و دريا، به گيلان آب و هوايي متنوع داده و موجب جريان‌هاي هوايي متغير در اين منطقه شده است.

خاك‌هاي گيلان

بخش وسيعي از استان گيلان را جلگه گيلان تشكيل داده كه بوسيله رسوبات رودخانه سفيد‌رود پديد آمده و همچنين بخش ديگري از استـــان نيز كه صفحات جنوبي آن را در بر مي‌گيــرد، كوهستاني است. از اين رو انواع خاك‌هاي جلگه‌اي، كوهپايه‌اي و كوهستاني در سطح اين منطقه ديده مي‌شود.

الف- خاك‌هاي جلگه‌اي استان گيلان  با وسعت زيادشان در برگيرنده بخش اعظم زمين‌هاي زراعي منطقـه مي‌باشند. انواع خاك‌هاي جلگه‌‌‌اي كه در سطح استان ديده مي‌شوند‌‌. عبارتند از: شن‌هاي‌ ساحلي، خاك‌هاي رسوبي بافت‌ريز، خاك‌هاي چمني مرطوب و نسبتاً مرطوب و نيمه‌مردابي و خاك‌هاي باتلاقي كه ذيلاً مورد بررسي قرار مي‌گيرند.

ـ شن‌هاي ساحلي كه در نواحي شمالي منطقه و در كناره درياي خزر قرار گرفته‌اند، بخشي از جلگه گيلان است كه در مناطق نزديك به دريا فاقد پوشش گياهي بوده و قابليت زراعي نيز ندارند. در حاليكه در نقاط دورتر، به علت بوجود آمدن هوموس و ايجاد چسبندگي در ذرات خاك كه امكان نگهداري آب و رشد گياه را پديد مي‌آورد، رويش گياهان در اين خاك‌ها مشاهده مي‌گردد. با اين حال اين خاك‌ها  نيز از استعداد زراعي چندان برخوردار نبوده و غالباً

بعنوان مرتع مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرند.

ـ خاك‌هاي ‌رسوبي جلگه گيلان كه از  رسوبات رودخانه‌هاي ‌منطقه‌ حاصل ‌گرديده‌اند (عمدتاً سفيد‌رود) با بر‌خورداري از شيب بسيار نازل و همچنين زهكشي مناسب، قابليت بسيار خوبي براي كشاورزي داشته و در رديف بهترين اراضي قرار مي‌گيرند. اين خاك‌ها در مناطق شرقي، شمال‌ شرقي و شمال شهر رشت ديده مي‌شوند و غالباً تحت كشت‌ محصولاتي چون برنج، درختان ميوه، توتون و محصولات تابستاني مي‌باشند.

ـ خاک‌هاي چمني مرطوب، نسبتاً مرطوب و خاك‌هاي نيمه مردابي بخشي ديگر از اراضي جلگه‌اي گيلان را تشكيل مي‌دهند. خاك‌هاي چمني مرطوب و نسبتاً مرطوب غالباً براي كشت برنج مورد بهره برداري قرار مي‌گيرند. اين خاك‌ها در برخي نقاط به  سطح آب زيرزميني كه گاهي تا سطح زمين نيز مي‌رسد، غير قابل استفاده بوده و غالباً بصورت چراگاه درآمده‌اند اين خاك‌ها در نواحي ساحلي درياي خزر ديده مي‌شوند.

ب ـ دامنه‌هاي شمالي البرز پوشيده از خاك كوهپايه‌هاست. اين خاك‌ها كه معمولاً داراي عمق نسبتاٌ زياد هستند در نقاطي كه شيب زمين كمتر است، براي زراعت مناسب مي‌باشند. عمده‌ترين انواع اين خاك‌ها خاك‌هاي قرمز، زرد و خاك‌هاي قهوه‌اي جنگلي مي‌باشند.

 ـ  خاك‌هاي قرمز و زرد: بر روي اين خاك‌ها يك لايه نازك از بقاياي گياهي وجود دارد. اين نوع خاك‌ها در صورت  برخورداري از شيب زياد بايد تحت پوشش گياهي قرار گرفته تا از فرسودگــي آن‌ها در اثر عوامل طبيعي ممانعت شود. در حال حاضر اين خاك‌ها در برخي نقاط تحت كشت محصولاتي چون چاي و گندم بوده و در برخي نقاط نيز بصورت مرتع مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

ـ خاك‌هاي جنگلي: اين خاك‌ها داراي بافت متوسط و سطح آن پوشيده از بقاياي گياهي است. خاك‌هاي مزبور در منطقه فومن و جنوب لاهيجان ديده مي‌شوند.

ج ـ خاك‌هاي كوهستاني منطقه كه قسمت عمده خاك‌هاي استان را تشكيل مي‌دهند در نقاط مرتفع استان به چشم مي‌خورند و اين نوع خاك‌ها بدليل شيب زياد، نمي‌تواند جهت زراعت مورد بهره‌برداري قرارگرفته و عمدتاً پوشيده از جنگل‌هاي انبوه و متراكم هستند.

سه جريان هوايي منطقه‌اي كه موجب بارش در گيلان مي‌شوند عبارتند از:

1 ـ جريان پر فشار سيبري.

2 ـ جريان اسكانديناوي.

3 ـ جريان مديترانه‌اي.

علاوه بر آن جريان‌هاي محلي كه معمولا دارای نام های محلی اند عبارتند از:

1- بيرون‌وا‌ـ بادي كه از شمال تالاب مي‌وزد.

2- سرتوك‌ـ باد شمال خاوري.

3- خزري‌ـ باد شمال و شمال باختري كه سرد و طوفاني است.

4- بيرون گيله‌وا‌ـ در زمستان و پاييز موجب باران مي‌شود.

5- دشته‌وا‌ـ از شمال باختري مي‌وزد.

6- خشكه‌وا‌ـ از خاور تالاب انزلي مي‌وزد.

7-گرميش(گرمچ ـ گرمش) كه از البرز به طرف جلگه‌هاي ساحلي مي‌وزد و گرماي محيط را در كوتاه‌ترين مدت چندين درجه بالا مي‌برد و مي‌تواند سبب آتش سوزي‌هايي در جنگل، روستاها و شهرها شود. وهمچنین باد منجيل كه بين رستم آباد و لوشان و بخشي از دره قزل اوزن جريان دارد. از ديگر بادهاي محلي گيلان بايد از سياه وا‌ـ آفتاب بوشه‌ـ خشكه دسته وا و كوتيم وا نام برد.

رودخانه‌ها:

 بيش از 40 رودخانه در استان گيلان جريان دارد. مهم‌ترين رودخانه‌ي گيلان، سفيدرود است ‌كه از كوه‌هاي چهل‌ چشمه كردستان سرچشمه مي‌گيرد و پس از عبور از استان‌هاي كردستان، زنجان و پس از گذشتن از دره منجيل، دلتاهاي وسيعي با شاخه‌هاي بسيار تشكيل داده و در نزديكي بندركياشهر(65 كيلومتري شمال شرقي رشت) به درياي خزر مي‌ريزد.

شعبه‌هاي مهم اين رود در گيلان عبارتند از:  

صيقلان رودبار كـه از شهـر رشت مي‌گذرد و حشمت‌رود و نورود كه آب آن‌ها به مصرف زراعت مي‌رسد. پلرود، كرگانرود، شفارود، ديناچال، ناورود، شمرود و شلمانرود از ديگر رود‌هاي مهم جلگه گيلان مي‌باشند.

آب و هوا

آب و هواي استان گيلان معتدل مي‌باشد كه ناشي از تاثير آب و هواي كوهستاني البرز و درياي‌خزر است. اين استان به دليل همجواري با درياي خزر منطقه‌اي با رطوبت زياد بوده و رطوبت نسبي آن بين 40 تا 100 درصد است. فصل خشكي در طول سال مدت زيادي دوام نـــدارد (در حدود يك ماه از نيمه خرداد تا نيمه تير ماه) و در غالب اوقات باران مي‌بارد. بارندگي در تمامي نواحي استان به يك ميزان صورت نمي‌گيرد.

بيش‌ترين ريزش در سطح دشت مربوط به شهر بندرانزلي مي‌باشد و حداقل بارندگي درحوالي رودبار، لوشان و منجيل صورت مي‌پذيرد. روزهاي يخبندان كوتاه و پراكنده بوده و سرما به ندرت از 1- درجه تجاوز مي‌كند.

منبع: سالنامه آماری گیلان – 1393