مدیریت پسماند و پسماند شهری چیست؟

به گزارش پایگاه خبری نگین شمال : مدیریت پسماند مسئله ای است که به دنبال پیشرفت زندگی اجتماعی انسان‌ها و افزایش تعاملاتشان با محیط زیست شکل گرفت. ﻣﺤﻴﻂ‌‌ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﻱ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺑﺰﺭگ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺍﺯ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺪﺭﻳﺠﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﺍﺟزﺍﻱ ﺳﺎﺯﻧﺪﻩ ﺳﻄﺢ ﺯﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪﻩ ‌ﺍﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺩﺭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻱ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﮔﺮﺩﺩ.

ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺑﺸﺮﻱ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂﺯﻳﺴﺖ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺎﺑﻌﻲ ﺍﺯ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﺍﻭ ﺑﺎ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﻳﻦ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﻃﻲ ﻗﺮﻭﻥ ﻣﺘﻤﺎﺩﻱ ﺍﺷﻜﺎﻝ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﺭﻭﺯ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﻲ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺁﻥ ﺍﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺍﻧﺴﺎﻥﻫﺎ ﺍﺯ ﺁﻏﺎﺯ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻳﻜﺠﺎﻧﺸﻴﻨﻲ، ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺍﺯ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺩ ﺩﻭﺭ ﻣﻲﻛﺮﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﺎﺭ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻮﺩﻥ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﻮ، ﻛﻤﻴﺖ ﻭ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺯﺑﺎﻟﻪﻫﺎ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﻓﻊ ﺯﺑﺎﻟﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﺩﭼﺎﺭ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮﺩ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩ ﻛﻪ ﺯﺍﻳﺪ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎﺯﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎﻩﻫﺎی ﺍﻧﺴﺎنی ﻳﺎ ﺩﺍﺧﻞ آن‌ها ﺩﻓﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. ﻭﻟﻲ ﺑﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻭ ﺭﺷﺪ ﻭ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ، ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺍﻟﮕﻮﻱ ﻣﺼﺮﻑ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩه ﻭﺳﻴﻊ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩﻱ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﺗﺠﺰﺑﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ، ﻋﻮﺍﺭﺽ ﺩﻓﻊ ﻏﻴﺮ ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ ﻭ ﺑﺎﺯﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮﺍﺩ زائد ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺷﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﭘﺲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺩﺭ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺟﻬﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﮔﺮﺩﻳﺪ.

امروزه مدیریت پسماند یکی از ضروری‌ترین محورهای توسعه پایدار محسوب می‌گردد. اصطلاح توسعه پایدار اولین بار توسط باربارا وارد در اعلامیه کوکویاک درباره محیطزیست و توسعه به‌کار رفت. به‌دنبال آن پس از گزارش‌های باشگاه رم و بنیاد هامرشولد، به تدریج توسعه پایدار در طی سال‌های دهه ۱۹۸۰ و از زمانی که اتحادیه بین‌المللی برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی (IUCN-82)، راهبردهای جهانی از محیط زیست و منابع طبیعی با هدف کلی دستیابی به توسعه پایدار را از طریق حفاظت از منابع حیاتی (زنده) را ارائه کرد، مورد توجه جدی و اساسی اندیشمندان و متفکران توسعه قرار گرفت.

با گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (WCED) موسوم به گزارش براندتلند، در سال ۱۹۸۷ برای اولین بار به‌طور رسمی مجموعه‌ای از پیشنهادها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشورهای در حال توسعه فراهم آمد. سپس موضوع توسعه پایدار در کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه (UNCED-92) در شهر ریودوژانیرو (به عنوان اجلاس زمین) بطور گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفت و اداره و بهره‌برداری صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی و مالی و … برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب در صدر برنامه‌های جهانی قرار داد. بر اساس نتایج این اجلاس، اهداف اساسی مبتنی بر مفهوم توسعه پایدار بدین شرح اعلام شد:

• تجدید حیات رشد اقتصادی
• تغییر کیفیت رشد اقتصادی
• برآورده ساختن نیازهای ضروری اولیه
• اطمینان از سطح پایداری جمعیت
• حفاظت از منابع طبیعی و ارتقاء منابع
• جهت‌گیری مجدد دانش فنی (دانش بومی)
• محیط زیست و تصمیم‌گیری اقتصادی
• جهت‌گیری مجدد روابط اقتصادی و بین‌المللی
• اقدام در جهت مشارکتی ساختن توسعه

شاخصه‌های توسعه پایدار را می‌توان در چهار گروه اجتماعی، اقتصادی، بنیادی و زیست‌محیطی مطرح و بررسی نمود. تولید انواع پسماند در زندگی انسان ها امری اجتناب ناپذیر بوده و بی شک عدم توجه کافی به این موضوع می‌تواند تأثیر زیادی در تخریب محیط‌زیست و طبیعت داشته باشد. (1)

تبدیل زباله به انرژی (waste to energy)

فعالیت حرارتی ضایعات به صورت گرما (ضایعات به انرژی، WTE)، یکی از فعالیت‌های مورد علاقه بیشتر کشورهای دنیاست. امروزه سیستم‌های WTE تحت تأثیر توسعه بسیار سریع در دهه‌های گذشته، نه تنها به عنوان روشی جهت دفع زباله‌ها و ضایعات کاربرد دارد، بلکه به عنوان منبع سوخت‌های تمیز و قابل اعتماد، بدون کوچکترین تأثیر بر روی محیط زیست نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در حال حاضر، در اتحادیه اروپا حدود 400 کارخانه در زمینه تبدیل ضایعات به انرژی (WTE) وجود دارند در حالی که تنها در حدود 28 درصد کل زباله‌های اتحادیه اروپا سوزانده می‌شود و بیش از 42 درصد آن هنوز به روش‌های سنتی دفن می‌گردد که این نشان از پتانسیل بسیار بالای تکنولوژی جدید بازیابی انرژی از زباله دارد.

زباله‌ها می‌توانند منابع خوبی برای سوخت‌های پاک و قابل اعتماد باشند و از این طریق موجب کاهش مصرف انرژی‌های اولیه نیز می‌شوند. این فناوری‌های جدید به عنوان اولویت اول کشورهای عضو اتحادیه اروپا در برخورد با زباله‌ها و ضایعات به حساب می‌آیند. بنابراین ساخت کارخانه‌های جدید در کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای به دست آوردن انرژی از زباله‌ها رو به رشد می‌باشد. در حالی که سابقاٌ تمرکز برای به حداقل رساندن آسیب‌ به محیط زیست از طریق اعمال محدودیت در انتشار زباله‌ها بود، امروزه حداکثر بازیابی گرما و تولید الکتریسیته از زباله‌ها و ضایعات صورت می‌گیرد و این یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای توسعه بیشتر کشورهاست.(2)

تعریف پسماند

ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﮑﺎری اقتصادی و توسعه (OECD)، پسماند عبارت است از موادی اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ و در آﯾﻨﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آن ﻧﯿﺴﺖ و ﭘﺮدازش و ﯾﺎ دﻓﻊ آن ﺿﺮوری اﺳﺖ. برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، پسماند را این گونه تعریف می‌کند: اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﺸﺎن آن‌ها را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫند، ﯾﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آن‌ها ﻧﺪارد، یا از آن‌ها استفاده نمی‌کنند و به پردازش و دفع نیاز دارند.

ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﺟﺎﻧﺒﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ. از ﻟﺤﺎظ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺣﺎوی ﻫﻤﺎن ﻣﻮادی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻔﯿﺪ وﺟﻮد دارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ در ﺑﯽارزشﺑﻮدن ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺖ. در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد اﯾﻦ ﺑﯽارزﺷﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻮدن و ﯾﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻣﻮاد در ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺖ. ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﻮاد ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎی اﻓﺰاﯾﺶ ارزش ﻣﻮاد و ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﻮارد ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺮای آن‌ها ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﮑﻮﺳﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﺧﺘﻼط ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ و ارزش آن وﺟﻮد دارد.

ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ از ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﺷﻮد: از ﻧﻈﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ (ﺟﺎﻣﺪ، ﻣﺎﯾﻊ، ﮔﺎز)، از ﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻠﯽ (ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪی، ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ و…)، از ﻧﻈﺮ ﻣﻮاد (ﺷﯿﺸﻪ، ﮐﺎﻏﺬ و…)، از ﻧﻈﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ (ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ، ﮐﻤﭙﻮﺳﺖ ﺷﺪﻧﯽ، ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻨﯽ)، از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺸأ (ﺧﺎﻧﮕﯽ، ﺗﺠﺎری، ﮐﺸﺎورزی، ﺻﻨﻌﺘﯽ و…) و ﯾﺎ ﻣﯿﺰان اﯾﻤﻨﯽ (خطرناک، ﺑﯽﺧﻄﺮ).

ﺑﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﺗﺠﺎری در ﻣﺠﻤﻮع، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی ( MSW) ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد، ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﻢﺗﺮاز ده درﺻﺪ ﮐﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد. ﻧﻮد درﺻﺪ ﺑﻘﯿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﮐﺸﺎورزی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﻌﺪنﮐﺎوی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﺼﻔﯿﻪ آب و ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺳﺎﺧﺖوﺳﺎز و ﺗﺨﺮﯾﺐ.

ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﺌﻠﻪای ﭘﯿﭽﯿﺪه در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬرﻫﺎ ﺑﻮده‌اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﻣﻨﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ (ﺷﯿﺸﻪ، ﻓﻠﺰ، ﮐﺎﻏﺬ، ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ، ﻣﻮاد آﻟﯽ و …) و اﺧﺘﻼط ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﻮاد، ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺘﻌﺪدی در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آن‌ها ﺑﺮوز ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﻓﺼﻞﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ، در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ و از ﮐﺸﻮری ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ و از ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﺷﻬﺮ دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪی واﺣﺪی ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮﻫﺎ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺷﻮد. ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﺠﺎری و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖﺗﺮ و در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺧﺎﻧﮕﯽ را ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻨﺪ، ﻗﻄﻌﺎً ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ دارد.(1)

تعریف مدیریت پسماند

مدیریت پسماند به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع بشری مطرح می‌باشد. افزایش روزافزون حجم پسماندها  از یک سو و تنوع و گوناگونی آن‌ها از سویی دیگر بر پیچیدگی شرایط و نحوه جمع آوری و دفع آن ها می افزاید. مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زواید، جمع آوری، حمل و نقل، دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد، بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است، برای چنین موضوعی راهی جز مدیریت و برنامه راهبردی وجود ندارد.

پیشرفت‌های گسترده  فناوری و علوم در زمینه های مختلف شیمی، فیزیک، پزشکی و … باعث ورود انواع پسماندهای خطرناک حتی در داخل پسماندهای عادی خانگی شده است. امروزه دیگر سیستم‌های جمع‌آوری و دفع سنتی پسماندها پاسخ‌گو نبوده و نمی‌تواند از آلودگی‌های زیست‌محیطی  ناشی از انواع پسماندهای شیمایی، میکربی، رادیو اکتیو و … جلوگیری کند. اﺟﺰای اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﻣﺮوزی ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ بخش‌های ﺗﻮﻟﯿﺪ، ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻔﮑﯿﮏ، ﭘﺮدازش و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ می‌باشد؛ که درارتباط با هر یک از این مراحل، توضیح مختصری ارائه می‌شود.

تولید پسماند: شامل فعالیت‌هایی است که درآن مواد بی‌ارزش یا باید دور ریخته شوند و یا برای دفع، جمع‌آوری گردند. برای مثال پوسته‌های شکلات بعد از خوردن شکلات، ارزشی برای صاحبان آن ندارند و اغلب در بیرون از منزل ریخته می‌شوند. از این رو امروزه با رشد جمعیت، مقدار زباله تولیدی نیز بسیار افزایش یافته و برای مدیریت آن باید روش‌ها و تکنولوژی های جدیدی مورد استفاده قرار گیرد. در این بخش، عناصر فعال در تولید زباله از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند.

• کمیت مواد زاید جامد: کل مواد زاید جامد تولید شده را کمیت آن بیان می‌نماید. متغیرهای بسیاری از جمله سطح سواد افراد، موقعیت جغرافیایی منطقه، فصول سال، آگاهی‌های زیست‌محیطی و بهداشتی بر این میزان تاثیرگذار می‌باشد
• کیفیت مواد زاید جامد: اجزا تشکیل دهنده مواد زائد جامد را کیفیت آن بیان می نماید متغیرهای بسیاری از جمله اماکن تولید، وضعیت اقتصادی مردم و فصول سال برآن تاثیرگذار می‌باشد.
• سرانه تولید مواد زاید جامد: به متوسط تولید مواد زاید جامد برای یک فرد اصطلاحاً سرانه تولید زباله گفته می‌شود. این میزان براساس مقیاس روز، ماه و سال بیان می‌گردد.
• حجم و چگالی مواد زاید جامد: معمولاً واحد اندازه گیری حجم زباله، لیتر یا متر مکعب می‌باشد. چگالی مواد زاید جامد عبارت است از وزن یک متر مکعب زباله که نشان دهنده فشردگی لایه‌های مختلف مواد نیز می باشد.
• ترکیب شیمیایی مواد فسادپذیر زباله شهری: بیش از 70 درصد از زباله‌های شهری اختصاص به مواد فسادپذیر دارد. مکان مناسب جهت دفن این حجم از زباله یکی از مشکلات سیستم‌های مدیریتی درسطح کلان می‌باشد، بخش فسادپذیر زباله قابلیت تولید کود کمپوست را دارد، کود حاصله می‌تواند جهت اصلاح خاک مورد استفاده قرار گرفته شود. درصورت استفاده جهت مصرف گیاهان، گیاهان مواد مغذی مورد نیاز خویش را از کودهای مطرح شده تأمین می‌نمایند، از عناصر مغذی پسماندها می‌توان به کربن آلی، ازت، فسفر، کلسیم و منیزیم اشاره نمود.
• درصد رطوبت: عبارت است از میزان رطوبت در واحد وزن خشک مواد زاید جامد می‌باشد. یکی از شرایط تهیه کمپوست داشتن رطوبت وزنی بیش از 50 درصد در مواد قابل تبدیل به کود می‌باشد.

جابجایی، تفکیک، ذخیره و پردازش پسماند در محل تولید: این فعالیت‌های مرتبط با مدیریت پسماند تا زمانی است که آن‌ها در مخازن ذخیره برای جمع آوری قرار گیرند. جابجایی همچنین شامل حرکت مخازن بارگیری شده به محل جمع آوری نیز می‌باشد. تفکیک اجزاء پسماند یک مرحله مهم در جابجایی و ذخیره پسماند در محل می‌باشد. برای مثال از نقطه نظر مشخصه‌های مواد و درآمد ناشی از فروش مواد بازیافت شده، بهترین محل برای تفکیک پسماند جهت استفاده مجدد و بازیافت، تفکیک در محل تولید می‌باشد. خانواده‌ها را باید از اهمیت تفکیک روزنامه، مقوا، بطری، ضایعات باغی، قوطی‌های آلومینیومی و آهن آلات بیشتر آگاه نمود. ذخیره در محل به علت نگرانی‌های بهداشت عمومی و ملاحظات زیبایی شناختی در درجه اول اهمیت قرار دارد. مخازن بد منظره و حتی ذخیره در زمین‌های روباز در بسیاری از مکان‌های مسکونی و تجاری دیده می‌شود. پردازش در محل شامل فعالیت‌هایی چون متراکم سازی و کمپوست سازی از ضایعات باغی می باشد.

جمع آوری: جمع آوری نه تنها شامل برداشت پسماند و مواد قابل بازیافت است، بلکه حمل مواد به محلی که در آنجا محتویات وسایل نقلیه جمع آوری تخلیه می‌شوند را نیز در بر می‌گیرد. این محل می تواند یک ایستگاه پردازش مواد، ایستگاه حمل و یا یک محل دفن باشد. در شهرهای کوچک که به محل دفن نهایی نزدیک است، حمل و نقل پسماند به عنوان یک مشکل جدی مطرح نیست، ولی در شهرهای بزرگ که مسافت حمل و نقل پسماند تا نقطه دفع بیش از 15مایل (24/15 کیلومتر) است، حمل و نقل مشکلات اقتصادی عمده‌ای را ایجاد می‌کند. در مواقعی که مسافت طولانی باشد، از تسهیلات ویژه حمل و نقل استفاده می‌شود. جمع آوری تقریباً 50 درصد کل هزینه‌های سالیانه مدیریت پسماند شهری را در بر می‌گیرد.

تفکیک، پردازش و تبدیل و تغییر پسماند: تفکیک، پردازش و تغییر و تبدیل پسماند، چهارمین عنصر از عناصر موظف می‌باشد. بازیابی مواد جداسازی شده، تفکیک و پردازش اجزاء پسماند و تغییر و تبدیل آن که قبلاً در محل دفع و به دور از محل تولید صورت می‌گرفت، درحال حاضر از طریق این عناصر موظف صورت می‌گیرد. نوع وسایل و تسهیلاتی که امروزه برای بازیابی پسماند تفکیک شده درمحل تولید استفاده می‌شود، شامل جمع آوری از کنار جدول خیابان (curbside collection)، مراکز دریافت دور ریز (Drof-off center) و مراکز خرید و فروش دور ریز (Buy-back center) می‌باشد. تفکیک و پردازش پسماند جداسازی شده در محل تولید و تفکیک پسماند مخلوط شده، در مراکز بازیافت مواد، ایستگاه‌های انتقال، مراکز سوزاندن و محل‌های دفع انجام می‌گیرد

حمل و نقل: شامل دو مرحله است:

الف) حمل پسماند از وسایل نقلیه کوچکتر به وسایل انتقال بزرگتر
ب) انتقال بعدی پسماند که معمولاً در مسافت طولانی برای پردازش و یا انتقال به محل دفع صورت می‌گیرد

اگرچه حمل توسط وسایل نقلیه موتوری غالب‌تر است، ولی قطار و کشتی نیز برای حمل پسماند استفاده می‌‍شوند. از وسایل نقلیه‌ای که جهت انتقال مواد زائد جامد مورد استفاده قرار می گیرد، می توان به تریلر، سمی تریلر و ماشین‌های تحت فشار اشاره نمود.

دفع: آخرین قسمت از وظایف سیستم مدیریت پسماند، دفع می‌باشد. امروزه سرنوشت نهایی پسماند، دفن بهداشتی یا پخش در زمین است، خواه اینکه آن‌ها به طور مستقیم از مناطق مسکونی به محل دفن جمع آوری و حمل شوند و یا اینکه مواد باقی مانده از تسهیلات بازیابی مواد (MRF)، بقایای حاصل از احتراق پسماند، کمپوست یا دیگر مواد ناشی از پردازش پسماند باشند.

دفن بهداشتی مدرن، تلنبار کردن نیست، بلکه شامل کاربرد روش‌های مهندسی دفع پسماند در زمین بدون ایجاد مزاحمت یا خطر بهداشتی و سلامت عمومی مثل تکثیر موش ها و حشرات و آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌باشد. گزارش پیامدهای زیست محیطی به منظور اطمینان از بهداشت عمومی، زیبایی شناختی و استفاده آتی از زمین برای کلیه مکان‌های دفن جدید الزامی است. همچنین نوع ماشین آلات و دستگاه‌های موردنیاز باید با بافت خاک و روش دفن گزینش شده، متناسب باشد. از ماشین آلات مورد استفاده در مراکز دفن می‌توان به بولدوزر، انتقال دهنده خاک، گویدر، جرثقیل و پرس کن خاک اشاره نمود.(3)

در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ، ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ، ﭘﺮدازش و دﻓﻊ انجام می‌گیرد. ﻃﺮاﺣﯽ و ﭘﯿﺎدهﺳﺎزی ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺟﺎﻣﻊ و ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ (ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﯿﺪ، ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ، ﻣﻨﺒﻊ و …) و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﻮد ﺷﻬﺮ (زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد، ﺗﻮان اﻗﺘﺼﺎدی، ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ، ﺷﺮاﯾﻂ آب و ﻫﻮاﯾﯽ، وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺷﻬﺮی، ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم و …) ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺖ.

مراحل مدیریت پسماند

گسترش شهرها و افزایش بی رویه جمعیت آن ها، تغییر الگوی مصرف جوامع، ازدیاد سرسام آور پسماند و هم چنین نبود روش‌های علمی و مدیریتی مؤثر در امر تولید، جمع آوری و دفع پسماندهای شهری، این موضوع را به عنوان یکی از معضلات جوامع شهری در کشورهای در حال توسعه در آورده ‌است. به ‌طور کلی از نظر مهندسی بهداشت، دفع پسماند یک مسئله عادی نبوده، بلکه یک مشکل زیست‌محیطی می‌باشد، زیرا دفع غیربهداشتی آن به ‌طور محسوسی در آلودگی‌های محیط و گسترش بیماری‌های واگیردار نقش اساسی دارد.

توده‌های زشت مواد زائد، کانال‌های روباز پرشده از پسماندها و آب‌گذرهای مسدود شده توسط آن‌ها، خیابان‌های کثیف و پوشیده از آشغال، نشان‌دهنده آلودگی محیط در بسیاری از شهرها و شهرک‌ها درکشورهای در حال توسعه می‌باشند. ساکنین این شهرها در معرض بیماری‌های منتقل شونده توسط عوامل بیماری‌زا و انگل‌های موجود در این مواد زائد، مزاحمت‌ها و مخاطرات ناشی از آن قرار دارند.

زیان‌های اقتصادی ناشی از عدم کنترل پسماند در مناطق شهری نیز قابل توجه است. در شهرهای نسبتاً بزرگ، روزانه مقادیر قابل توجهی پسماند خانگی تولید می‌شود که این میزان زباله علاوه بر هزینه‌های سرسام‌آور جمع آوری، حمل و دفع آن، حجم عظیمی از مشکلات زیست‌محیطی نگران کننده‌ای نظیر آلودگی آب، هوا و خاک، رشد و تکثیر حشرات، جوندگان و ناقلین بیماری‌ها را به‌ دنبال داشته و از جنبه‌های بهداشتی- زیبایی شناختی نیز علاوه بر ایجاد چهره زشت و نازیبا برای شهرها، سلامتی میلیون‌ها انسان را به مخاطره می‌اندازد. از این‌رو برداشتن گام‌های مؤثر و اساسی در زمینه مدیریت پسماندها ضروری بوده و می بایستی در رأس برنامه‌های سازمان‌های مسئول قرار داشته باشد.

یکی از دلایل مهم نابسامانی وضعیت پسماندها، عدم نگرش جامع به این مسئله می باشد. امروزه مسئله جمع آوری و حمل و دفع زباله‌ها در دنیا به صورت مدیریت پسماندها مطرح گردیده است که از عناصر اصلی تولید، نگهداری موقت، جمع آوری و حمل و‌نقل، دفع و بازیافت تشکیل یافته است و لازم است برای کلیه عناصر برنامه‌ای وجود داشته باشد چرا که هر یک از این عناصر متأثر از یک‌دیگر بوده و پرداختن به یک یا چند عنصر بدون داشتن برنامه برای سایر عوامل سودی نخواهد داشت. طبق نظر بسیاری از بزرگان این بخش، اقدامات شهرداری‌ها به تنهایی نمی‌تواند ثمربخش باشد و موارد زیر در جهت بهبود وضعیت مدیریت مواد زائد جامد در شهرها لازم به نظر می‌رسد:

1. تغییر الگوی مصرف مردم از طریق آموزش و فر هنگ‌سازی و تصویب قوانین مورد نیاز شامل: خرید و استفاده از اجناس با دوام، تهیه مواد غذایی به‌ اندازه مصرف، بازیافت و استفاده مجدد، تفکیک در مبدأ تولید
2. استفاده از نیروهای متخصص و دارای دیدگاه‌های بهداشتی و زیست محیطی در مدیریت پسماند (مواد زائد جامد)
3. کوشش و جدیت برای تولید بیوکمپوست به‌جای کمپوست مخلوط، از طریق ایجاد سیستم‌های بازیافت و جداسازی پسماندهای خطرناک در مبدأ تولید.
4. تجهیز ناوگان جمع‌آوری و حمل ونقل پسماند و استفاده از سیستم‌های نوین و بهداشتی و تکنولوژی مدرن.
5. مکان‌یابی مناسب براساس معیارهای بهداشتی و آماده سازی و نگهداری محل‌های دفن پسماند و اجرای کامل تعریف دفن بهداشتی دراین مکان‌ها
6. انجام طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی و یافتن سیستم‌های مناسب دفع پسماند باتوجه به موقعیت خاص جعفرافیایی(3)

تاریخچه مدیریت پسماند

ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻣﺮوزی آن، در دﻫﻪ 1930 در کشورهای صنعتی پدید آمد. تا دهه 1970، پسماند به عنوان دورریز ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺷﺪ و دراﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ ﻣﻌﺎﯾﺐ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ، ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی و اﻓﺰاﯾﺶ آﮔﺎﻫﯽﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺖ.

در اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی آن، ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد و اﻧﺮژی و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ آﻧﻬﺎ از ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪی ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭘﺮدازش و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮐﻠﯿﺪیﺗﺮی در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد. در دﻫﻪ 80 و 90 ﻣﯿﻼدی، ﻣﺴﺌﻠﻪ «ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار» ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻟﺤﺎظ ﮐﺮدن ﺳﻪ ﺟﻨﺒﻪی اﻗﺘﺼﺎدی، ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻣﯿﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود ﮐﺮه‌ی زﻣﯿﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻧﺴﻞﻫﺎی ﺑﻌﺪی ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ.

ﺷﺮوع ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در اﯾﺮان را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﺗأﺳﯿﺲ اوﻟﯿﻦ ﺷﻬﺮداری در ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل 1290 داﻧﺴﺖ. ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن زﻣﺎن در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﺎده ای «زاﺋﺪ» ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻻزم ﺑﻮد از ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دور ﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻧﻘﺎط ﭘﺮﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﺮان ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﺪ. از اواﯾﻞ دﻫﻪ 1360 ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﻬﺮداریﻫﺎ در ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﺳﻌﻪی ﺧﺪﻣﺎت ﺷﻬﺮی آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ، ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺤﻮل در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در اﯾﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. ﭘﺲ از آن و ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻼشﻫﺎیﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮای ارﺗﻘﺎی ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ و ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎی ﻣﺸﻬﻮدی در ﻫﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد، اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ درﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ دﻧﯿﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ وﺟﻮد دارد.(4)

اهمیت مدیریت پسماند

از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ، ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺿﺮورتﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ، ﺳﻼﻣﺖ و اﯾﻤﻨﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻄﺮ را ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، اﻣﺎ ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزی ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮی را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدﻧﺪ، ﭘﺎﯾﺪاری زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ (ﭼﺮﺧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ) از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد آن و ﺑﺎزده اﻗﺘﺼﺎدی جزو مهم ترین آن اﺳﺖ. در ﭼﺎرﭼﻮب اﯾﻦ ﺿﺮورتﻫﺎ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻻﯾﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮاراﺋﻪ ﻧﻤﻮد.

1. ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ زﻣﯿﻦ: (از دﻫﻪ 1970) ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻧﺮخ ﺑﺎﻻی ﻣﺼﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود ﻣﻮاد و اﻧﺮژی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ.
2. ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ: آﻟﻮدﮔﯽ ﺣﺘﯽ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻢ آن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ در وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ (اﺗﻤﺴﻔﺮ، آب و ﺧﺎک و …) ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ ﺑﺎ ورود ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺮﺧﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ (ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺸﺖ ﺷﯿﺮاﺑﻪ از ﻣﺤﻞﻫﺎی دﻓﻦ ﺑﻪ ﺳﻔﺮهﻫﺎی آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد) ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺷﻬﺮی دﭼﺎر آﺳﯿﺐ ﺟﺪی ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻟﺬا ﻧﯿﺎز ﻓﻮری ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺟﺎﻣﻊ ﺟﻬﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر وارد ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪای ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ وﺟﻮد دارد.
3. اﺗﺨﺎذ روﯾﮑﺮد ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ و ﺟﺎﻣﻊ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪی و ﯾﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ روﺷﯽ ﭘﺎﯾﺪار، دوست‌دار ﻣﺤﯿﻂ‌زﯾﺴت و اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﻧﯿﺰ از ﺿﺮورتﻫﺎی ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
4. ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﺳﺎزﻣﺎن‌دﻫﯽ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ، ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.(4)

ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن

اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل-ﺗﺮﮐﯿه: استانبول شهری با 13 میلیون جمعیت (با نرخ رشد 2/5 درصد بالاتر از کل کشور ترکیه) و تولید حدود 14000 تن در روز، به عنوان بزرگترین شهر تولید کننده پساب در ترکیه به‌شمار می‌رود و با توجه به تخمین هزینه جمع‌آوری هر تن از پسماند معادل 24/4 دلار، مشکلات متعددی در زمینه مدیریت پسماند برای آنها به‌وجود آمده ‌است. از این رو مسئولین محلی همواره جهت رفع این موانع در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮی ﯾﺎﻓﺘﻦ روشﻫﺎی ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﻮده‌اﻧﺪ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس در ﭼﻨﺪ دﻫﻪی اﺧﯿﺮ، ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻗﻮیﺗﺮ، ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ورود ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ.(4)

سان فرانسیسکو-آمریکا: ﺷﻬﺮ ﺳﺎن ﻓﺮاﻧﺴﯿﺴﮑﻮ در اﯾﺎﻟﺖ ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎی آﻣﺮﯾﮑﺎ، ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و اداری ﻏﺮب آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺳﺖ. این شهر با مساحت 122 کیلومتر مربع و جمعیت بالغ بر 836 هزار نفر، آغازگر برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل متحد بوده‌است ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺑﻌﺪ ﻣﻠﯽ و ﻓﺮاﻣﻠﯽ، ﺷﻬﺮی ﭘﯿﺸﺮو ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. ﻫﻢﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎﻻی ﻣﯿﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان، این اجازه را به مدیران می‌دهد تا ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ را در آن ﭘﯿﺎده ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ، ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﺟﻮد ﭘﯿﻤﺎﻧﮑﺎران ﻗﻮی در زﻣﯿﻨﻪ ﺟﻤﻊآوری، ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﺎرآﻣﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎل، ﭘﺮدازش و دﻓﻦ در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠﻪای، ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ روزاﻓﺰون ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﮔﺸﺘﻪ است. میانگین سرانه تولید پسماند در سان فرانسیسکو، 1/7 کیلوگرم در روز بوده که 72 درصد آن بازیافت می‌شود.(4)

مدیریت پسماند در آمریکا

آدلاید-استرالیا: ﯾﮑﯽ از ﻣﺪﯾﺮﯾﺖﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮو در زﻣﯿﻨﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ، ﺷﻬﺮ آدﻻﯾﺪ اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده ‌اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮریﮐﻪ در ﺳﯽ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻇﺮوف ذخیره (CDL) برای بسته‌بندی‌های مواد غذایی و اختصاص مالیات مربوط به آن، اولین اقدامات را در این راستا انجام داده است. وﺟﻮد ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻی فناوری در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ وﺟﻮد ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻗﺎﻧﻮنﻣﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ در آن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ آن‌ها ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. میانگین سرانه تولید پسماند در این شهر 409 کیلوگرم در سال برای هر فرد می‌باشد.(4)

مدیریت پسماند در استرالیا

تهران-ایران: از سال 1282 شمسی، از زمان تصویب لایحه بلدیه، نظافت شهری به عهده شهرداری بوده‌ است. از اوایل سال 1290 هجری شمسی، در شهرهای مختلف کشور شهرداری‌ها ایجاد شدند و ارائه خدمات شهری از جمله نظافت شهری در تجدیدنظر قانون بلدیه و وضع قانون جدید، همچنان به عهده شهرداری‌ها بود.

در اﯾﺮان ﺑﻪ رﻏﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﻣﺤﻠﯽ و ﻗﺪﻣﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻬﺮداریﻫﺎ، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎیﺷﻬﺮی ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮده و ﺗﺎ دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﯾﻦ اﻣﺮ ﭼﻨﺪان ﻣﺤﺴﻮس ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﯽاﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎ، موجب آلودگی‌های زیست‌محیطی و بهداشتی برای شهروندان و نارضایتی آنان گردید.

در اوایل دهه 1360 در شهرهای بزرگ، به سیستم مدیریت پسماندهای شهری توجه بیشتری شد و سازمان‌های بازیافت در کلانشهرها تشکیل شدند. در دهه‌های 70 و 80، بازیافت مواد و انرژی از پسماند و سامان بخشیدن به مدیریت پسماندهای شهری، موجب تجدیدنظر در قانون قبلی و تصویب قانون شهرداری‌ها شد. سپس به‌دنبال گسترش شهرها و اهمیت یافتن پسماندهای شهری در اردیبهشت 1383 با تصویب قانون مدیریت پسماندها در مجلس شورای اسلامی، مدیریت پسماندها مرحله جدیدی از بهینه‌سازی وضعیت مدیریت پسماندهای شهرهای کشور مانند کلانشهر تهران شد.

ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎ ﺑﻪ چهار ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎی ﻋﺎدی، وﯾﮋه (ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﯽ)، ﮐﺸﺎورزی و ﺻﻨﻌﺘﯽ، ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﻫﺰﯾﻨﻪی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده 7 قانون مدیریت پسماندها، مدیریت‌های اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوری، ﺟﺪاﺳﺎزی و دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎ را ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ واﮔﺬار ﮐﻨﻨﺪ. اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺗﻬﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﺶ ﺑﺮاﺑﺮ وزن ﺧﻮد ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻫﻤﯿﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺮاﻧﻪی ﺳﺎﻻﻧﻪی ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان 320 کیلوگرم و ارزش روزانه پسماند تولید شده در تهران 1800 ریال است. سرانه تولید روزانه پسماند در جهان 250 تا 300 گرم است که در ایران 600 گرم و در شمال تهران 1200 گرم است.